پرسش مهمی که همواره در شرایط تورمی اقتصاد ایران مطرح است این بوده که چرا در اقتصاد ایران شاخص قیمت گروه‌های مختلف کالا و خدمات موجود در سبد خانوار به تناوب تغییر پیدا می‌کنند و ارتباط آن با تورم کل شاخص قیمت مصرف‌کننده چگونه تعیین می‌شود؟
تورم کل شاخص قیمت مصرف‌کننده به دو عامل ایجادکننده آن؛ یعنی سهم اقلامی از کالاها و خدمات که در سبد مصرف‌کننده با تغییر قیمت مواجه‌اند و میزان (سطح) تغییر قیمت ماهیانه هر یک از اقلام موجود در سبد مصرف‌کننده، نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر تحولات عمده قیمت‌های نسبی در بازار کالاها و خدمات ناشی از تغییرات صورت گرفته در بازدهی دارایی‌های مالی و بازار پول بوده که نهایتا باعث تغییر روند سهم (وزن) مصرف گروه‌های عمده و اختصاصی شاخص‌کننده در تبیین تورم کل گردیده است. تجزیه و تحلیل سری‌های زمانی ماهیانه شاخص قیمت مصرف‌کننده حاکی از آن است که در اقتصاد ایران قیمت تمام کالاها و خدمات موجود در سبد مصرف‌کننده به‌طور متوسط ماهی نزدیک به یک مرتبه دچار تغییر می‌شوند. براساس تجزیه و تحلیل‌های علمی و دانشگاهی، شاخص قیمت حدود 303 قلم از کالاها و خدمات مصرفی (7/97 درصد از اقلام مصرفی سبد مصرف‌کننده) در زمانی کمتر از یک سال در اقتصاد ایران دچار تغییر شده و مدت‌زمانی که قیمت کل ا قلام موجود در سبد با تغییر قیمت مواجه نشدند به‌طور متوسط 2تا 3 ماه می‌باشد. برخی دیگر از برآوردها نشان می‌دهد سهم کالاها و خدماتی که تغییر قیمت ماهیانه آنها در محاسبه تورم کل نقش دارند در دامنه 5/49 تا 100درصد از کل اقلام موجود در سبد مصرف‌کنندگان نوسان می‌یابد. به بیان دیگر به‌طور متوسط ماهیانه تغییر قیمت 83 درصد از کالاها و خدمات موجود در سبد مصرف‌کننده، باعث تعیین تورم کل می‌گردد.
به طور کلی بنگاه‌های اقتصادی قیمت محصولات خود را براساس مکانیزم رفتار زمانی قیمت‌ها تغییر می‌دهند. به عبارتی در این نوع قیمت‌گذاری بخشی از تغییرات قیمت در دوره زمانی مشخص به‌صورت برون‌زا تعیین شده و در طی زمان ثابت می‌مانند.
بنابراین مدل‌های قیمت‌گذاری وابسته زمانی فاقد چارچوب خرد می‌باشند درحالی‌که در مدل‌های قیمت‌گذاری وابسته به وضعیت بنگاه‌های اقتصادی، قیمت کالاها و خدمات خود را بر حسب فهرست هزینه تعدیل می‌نمایند. یکی دیگر از عوامل تعیین‌کننده تکرار تغییرات قیمتی در سطح خرده‌فروشی نوسان تورم به‌عنوان معیاری از نااطمینانی تورم می‌باشد. در شرایطی که نااطمینانی از تورم ایجاد شود بنگاه‌ها به شرایط و وضعیت اقتصادی در امر قیمت‌گذاری حساس شده و توانایی آنها در جذب هزینه‌ها اهمیت اساسی خواهد داشت. مثلا تغییر در هزینه اقلام غذایی به‌دلیل تغییر هزینه‌های توزیع، انبارداری و نیروی کار باعث می‌شود فروشندگان خرده‌پا به‌منظور اجتناب از قیمت‌گذاری کمتر از هزینه نهایی، آنها را سریعا به مشتریان انتقال دهند در حالی‌که در مورد کالاها و خدماتی که در مراحل مختلف تولید دارای ارزش افزوده می‌شوند، بخشی از هزینه‌های تولید توسط بنگاه‌ها به‌آسانی جذب شده و در کوتاه مدت از تعدیل متناوب قیمت این محصولات پرهیز می‌شود. در یک سال اخیر مهم‌ترین عامل افزایش تورم و روند صعودی قیمت‌ها التهابات ارزی بوده که از سال گذشته شروع شده و قیمت کالاهای مصرفی خانوار به‌ویژه قیمت اقلام خوراکی و مسکن به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. به‌طوری که بررسی‌ها نشان می‌دهد طی دوره یک‌ساله گذشته میانگین قیمت 23 قلم کالای خوراکی 175 درصد و قیمت مسکن نیز در این بازه زمانی رشد 250 درصدی داشته است. گرانی و تورم باعث شده خیلی از مردم خرید کالاهای غیر ضروری را کنار گذاشته و تنها به تهیه نیازهای ضروریشان پرداخته و حتی گاهی اوقات با تغییر کیفیت کالاهای ضروری، تنها سعی بر افزایش کمی سبد مورد نیاز خود داشته باشند. این عوامل باعث ایجاد تغییرات اساسی در سبد خرید بخش اعظمی از مردم گردیده است. جایگزینی کالاها به جای یکدیگر باعث شده تنوع محصولات موجود در فروشگاه‌های عرضه‌کننده کالا نیز با تغییرات اساسی روبه‌رو شود به‌همین منظور باید گفت که شاخص بهای مصرف‌کننده نهایی، توضیح‌دهنده تغییر در قدرت خرید خانوارهاست و نباید آن را با تغییر قیمت‌ها که از طریق شاخص ضمنی تولید ناخالص داخلی مورد سنجش قرار می‌گیرد، اشتباه گرفت. حذف برخی از گروه‌های کالایی از سبد مصرف‌کنندگان باعث گردیده تا مدل‌های رفتاری فروشگاه‌های عرضه‌کننده این محصولات نیز تغییر یابد. در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌ای بخشی از فروشگاه‌های عرضه‌کننده کالاهای مورد نیاز مصرف‌کنندگان بوده و این فروشگاه‌ها می‌توانند نقش مهمی در مدیریت الگوی خرید در شرایط تورمی داشته باشند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای قیمت کالا را نه فقط برای افزایش بهره‌وری خود، بلکه برای رضایت بیشتر مصرف‌کننده کاهش می‌دهند و از سوی دیگر تامین‌کنندگان را شریک تجاری خود می‌دانند و با این روش موفق به کاهش قیمت کالاها می‌شوند. عرضه مستقیم کالاهای استراتژیک در این فروشگاه‌ها نقش مهمی در تنظیم بازار داشته و با حذف نقش واسطه‌ها بخشی از قیمت مصرف‌کننده تعیین شده را با عناوین مختلف از جمله تخفیفات به خود مشتریان برمی‌گردانند. با حذف هزینه‌های زائد از قیمت تمام شده کالا، امکان عرضه کالا با قیمت مناسب‌تر به مشتریان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای فراهم می‌شود که این امر در مقیاس کلان اقتصادی به افزایش تقاضای موثر در جامعه و سرانه خانوار منجر خواهد شد. این مهم باعث گردیده تا این فروشگاه‌ها سهم خوبی در عدم کاهش کیفی سبد کالای مشتریان در شرایط تورمی داشته باشند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای هایپرفامیلی سعی دارد تا با الگوبرداری از روش‌های نوین اقتصادی و همچنین کاهش هزینه‌های موثر بر بهای تمام شده خدمات فروشگاهی، در شرایط فعلی سهم بیشتری از حاشیه سود کالاها را به مشتریان اختصاص داده و همزمان با اینگونه تخفیفات، با ارائه کالاهای متنوع، تاثیرگذاری بیشتری بر نگرش مصرف‌کنندگان بر توازن کمی و کیفی سبد مورد نیاز خود داشته باشد. این اقدام در شرایط کنونی و با توجه به مشکلات اقتصادی مردم، جزئی از خدمات ارائه شده توسط فامیلی بوده و اصرار بر این است که این خدمات با ارائه محصولاتی با قیمت‌های پایین‌تر نسبت به قیمت اصلی بازار و سایر رقبا ادامه یابد.
در کنار تخفیفات متنوع، فامیلی به ارائه محصولات باکیفیت نیز وفادار بوده و به همین منظور سعی داشته تا با ایجاد تنوع بیشتر کالا باعث آسودگی خاطر مشتریان جهت انتخاب کالاهای مورد نیازشان شده و در نتیجه رضایت مشتری که هدف اصلی این فروشگاه زنجیره‌ای است افزایش پیدا کند. امید است این خدمات باعث ایجاد محیطی با نشاط و خاطره‌انگیز برای مشتریان فامیلی گردیده تا بتوانند سبد مورد نیاز خود را با بهترین کیفیت و ارزشمندترین قیمت از فروشگاه‌های ما تهیه کنند.
دکتر محمدرضا مصباحی
معاونت مالی و اقتصادی
